Rodzice dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie są wobec niego zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych (z nielicznymi wyjątkami). Obowiązek ten spoczywa na obojgu rodzicach. Zakres tych świadczeń zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego (w tym wypadku dziecka) oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego (rodziców). Realizacja obowiązku alimentacyjnego względem dziecka może też polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o jego utrzymanie lub o wychowanie. W takim wypadku świadczenie alimentacyjne drugiego z rodziców polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego (art. 135 § 1 i 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Najczęściej wygląda to ten w sposób, że rodzic u którego dziecko przebywa na stałe w większym stopniu realizuje obowiązek alimentacyjny poprzez osobistą opiekę nad dzieckiem, natomiast drugi z rodziców – poprzez swój wkład finansowy.
W prawidłowo funkcjonujących relacjach rodzinnych wykonywanie obowiązku alimentacyjnego nie nastręcza większych problemów. Problemy te pojawiają się dopiero – zazwyczaj – po ustaniu związku pomiędzy rodzicami dziecka, gdy rodzic niezamieszkujący z dzieckiem nie chce już łożyć na jego utrzymanie oraz nie widzi żadnej możliwości polubownego uregulowania tej kwestii (choćby poprzez przeprowadzenie mediacji). W tej sytuacji jedynym wyjściem dla rodzica opiekującego się na stałe dzieckiem pozostaje skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego, tj. złożenie pozwu o alimenty. Należy też mieć na względzie, że w przypadku rodziców będących małżeństwem do zapewnienia realizacji obowiązku alimentacyjnego zmierza też powództwo oparte o art. 27 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (przyczynianie się do zaspokojenia potrzeb rodziny). Alimentów na małoletnie dziecko można także dochodzić od drugiego małżonka w toku postępowania o rozwód czy separację. W dalszej części skoncentrowano się jednak wyłącznie na „samodzielnej” sprawie o alimenty na dziecko.
Pozew o alimenty – w przypadku dzieci małoletnich – faktycznie jest składany do sądu przez rodzica u którego dziecko stale przebywa. Rodzic ten działa jednak jedynie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. Nawet w przypadku dzieci małoletnich, to dziecko jest więc stroną tego postępowania i to na rzecz dziecka będą zasądzane alimenty. Tak zainicjowane postępowanie będzie następnie zmierzało, m.in. do ustalenia wysokości kosztów zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb dziecka oraz ustalenia zarobkowych i majątkowych możliwości drugiego z rodziców. Postępowanie to (często po wielu miesiącach, a nawet latach) zakończy się wydaniem wyroku, w którym sąd rozstrzygnie o wysokości alimentów. Niewątpliwe do tego czasu dziecko także potrzebuje środków finansowych na zaspokojenie swoich aktualnych, istniejących już w toku postępowania potrzeb. Nie można też wymagać od rodzica, z którym dziecko przebywa, aby do czasu wydania wyroku pokrywał on samodzielnie te koszty w całości (nawet jeżeli w wyroku sąd zasądzi alimenty od momentu złożenia pozwu, a w określonych przypadkach nawet od daty wcześniejszej). Przeciwdziałaniu tego typu zjawisku służy właśnie wniosek o udzielenie zabezpieczenia alimentów na czas trwania postępowania.
Jest to nic innego jak kierowane do sądu żądanie (zawarte w pozwie o alimenty lub w osobnym wniosku złożonym na późniejszym etapie) zasądzenia od osoby obowiązanej określonej kwoty alimentów już na czas trwania toczącego się postępowania (tzn. zanim jeszcze zapadnie wyrok w sprawie). O żądaniu tym sąd orzeka zawsze na wniosek osoby uprawnionej – nie może tego zrobić bez złożenia takiego wniosku. Także w sytuacji gdy sąd „widzi”, że wydanie takiego orzeczenia byłoby w danej sytuacji zasadne, a nawet konieczne. Warunkiem udzielenia zabezpieczenia alimentów jest uprawdopodobnienie istnienia roszczenia alimentacyjnego. W praktyce sprowadza się to do uprawdopodobnienia – poza pokrewieństwem z dzieckiem – przede wszystkim: wysokości usprawiedliwionych kosztów utrzymania dziecka oraz zdolności i możliwości zarobkowych rodzica zobowiązanego (czynniki determinujące wysokość alimentów). „Uprawdopodobnienie” nie jest też tym samym co „udowodnienie” – w przypadku uprawdopodobnienia nie muszą być bowiem zachowane wszystkie reguły jakie rządzą postępowaniem dowodowym („łatwiej coś uprawdopodobnić niż to udowodnić”), o czym należy pamiętać przygotowując stosowny wniosek oraz materiały na poparcie wskazanych we wniosku twierdzeń. Rozstrzygnięcie w przedmiocie zabezpieczenia zapada w formie postanowienia, na które przysługuje zażalenie. Z kolei nawet prawomocne rozstrzygnięcie o zabezpieczeniu może ulec zmianie w toku sprawy stosownie do zmiany okoliczności, które stały się podstawą do jego wydania (np. na skutek zwiększenia się kosztów zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb dziecka).
Nie wolno zapomnieć, że choć zabezpieczenie ma charakter tymczasowy i kwota udzielonego zabezpieczenia w żaden sposób nie wiąże sądu w zakresie kwoty alimentów jaka zostanie ostatecznie zasądzona wyrokiem, to warto już na tym etapie postępowania podejść do sprawy rzetelnie i profesjonalnie, tak aby zapewnić dziecku środki pozwalające na zaspokojenie jego potrzeb na czas – często długotrwałego – postępowania sądowego.
adw. Karol Kowalik
Stan prawny na dzień: 10 marca 2023 r.
