Niektóre z przestępstw to tzw. przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego (prywatnoskargowe). Oznacza to, że w przypadku tych przestępstw ściganie sprawcy takiego czynu następuje na skutek wniesienia przez pokrzywdzonego skargi, jaką jest prywatny akt oskarżenia. Jeżeli ściganie przestępstwa odbywa się w tym trybie, okoliczność ta musi wyraźnie wynikać z konkretnego przepisu ustawy.
Jakie wymogi musi spełniać prywatny akt oskarżenia? Przede wszystkim musi spełniać wymogi przewidziane dla pisma procesowego wskazane w art. 119 § 1 kodeksu postępowania karnego. Poza tym prywatny akt oskarżenia w stosunku do aktu oskarżenia wnoszonego przez organy postępowania przygotowawczego (np. prokuratora) charakteryzuje się pewnym stopniem odformalizowania.
Zgodnie z art. 487 kodeksu postępowania karnego prywatny akt oskarżenia może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów na których opiera się oskarżenie. Co to oznacza w praktyce? Jak trafnie ujął to Sąd Najwyższy w postanowieniu
z dnia 21 stycznia 2015 r. (V KK 297/14) oznacza to, że prywatny akt oskarżenia musi przyjąć formę oskarżenia, czyli opisać czyn (zdarzenie historyczne), z jakim oskarżyciel wiąże realizację znamion określonego typu, a także przedstawić dowody, jakie uzasadniają oskarżenie. W tej perspektywie rola tego rodzaju dokumentu niczym nie różni się od prokuratorskiego aktu oskarżenia. Musi on wszakże dawać podstawy do prowadzenia postępowania karnego o konkretny czyn, na podstawie wiarygodnych dowodów uprawdopodobniających tezy oskarżenia w stopniu wysokim. W tym samym orzeczeniu Sąd Najwyższy przypomniał również, że postępowanie prywatnoskargowe, mimo iż nie dotyczy czynów o znacznym ciężarze gatunkowym, toczy się wedle reguł postępowania karnego, także tych dotyczących gwarancji procesowych oskarżonego. Natomiast kodeks postępowania karnego, gdy chodzi o istotę postępowania, nie czyni dla tego typu spraw żadnych koncesji, ani tym bardziej nie przewiduje zliberalizowania standardów.
Nadto w wypadku prywatnego aktu oskarżenia inicjatywa dowodowa i związany z tym ciężar wykazania winy sprawcy czynu zabronionego spoczywa na oskarżycielu prywatnym (osobie pokrzywdzonej przestępstwem). Ewentualne braki w tym zakresie mogą nie doprowadzić do pożądanego przez oskarżyciela prywatnego skutku, jakim jest niewątpliwe doprowadzenie do tego, aby sprawca przestępstwa poniósł za nie odpowiedzialność.
Prywatny akt oskarżenia jest wnoszony do właściwego sądu rejonowego. Jednakże – zgodnie z art. 488 § 1 kodeksu postępowania karnego również Policja na żądanie pokrzywdzonego przyjmuje ustną lub pisemną skargę i w razie potrzeby zabezpiecza dowody, po czym przesyła skargę do właściwego sądu.
Wraz ze złożeniem prywatnego aktu oskarżenia oskarżyciel prywatny zobowiązany jest do uiszczenia zryczałtowanej równowartości wydatków w wysokości 300 zł. Bez tego skarga ta zostanie uznana za bezskuteczną.
Oskarżyciel prywatny – tak jak każda strona postępowania – może oczywiście ustanowić pełnomocnika, który sporządzi prywatny akt oskarżenia, jak również będzie popierał go przed sądem i podejmował stosowne czynności dowodowe w toku zainicjowanego i toczącego się postępowania karnego.
