Zasadą jest, że wraz z rozwiązaniem małżeństwa przez rozwód ustaje między – już byłymi – małżonkami wspólność majątkowa. W efekcie tego, w skład majątku osobistego każdego z nich będą wchodziły udziały w składnikach ich majątku (np. nieruchomościach, pojazdach, itp.) dotychczas objętego wspólnością majątkową. Samo jednak rozwiązanie małżeństwa nie powoduje, że poszczególne składniki majątku zostaną przyznane na rzecz poszczególnych majątków (pomijając sytuacje dokonania podziału majątku w samym wyroku rozwodowym). Do tego potrzebne jest jeszcze dokonanie podziału majątku wspólnego zgromadzonego przez byłych małżonków, bądź w drodze umowy, bądź w toku odrębnego postępowania sądowego.
Niezbędnym warunkiem zwarcia umowy, w której byli małżonkowie dokonują podziału majątku jest brak sporu między małżonkami, zarówno co do składu majątku, jak i jego wartości. Spór taki uniemożliwiłby bowiem złożenie przez nich zgodnych oświadczeń woli i zawarcie stosownej umowy.
W umowie takiej strony powinny wskazać przede wszystkim skład majątku, jego wartość, sposób podziału, ewentualnie zawrzeć postanowienia dotyczące spłat i dopłat (np. gdy jeden z małżonków otrzymuje składniki majątku o większej wartości niż drugi z nich), rozliczenia nakładów dokonanych na ten majątek. Jest to sposób dużo szybszy od podziału majątku dokonanego w drodze odrębnego postępowania sądowego i może się okazać również dużo tańszy.
Z kolei postępowanie sądowe w przedmiocie podziału majątku toczy się na skutek złożenia stosownego wniosku do właściwego sądu rejonowego. W przeważającej ilości przypadków wybór tego sposobu dokonania podziału majątku wynika z braku zgody byłych małżonków, np. co do ustalenia składu majątku, wartości tego majątku, nakładów dokonanych na ten majątek lub z tego majątku, ich wartości itp. Natomiast „prawidłowe ustalenie przez sąd składu i wartości majątku wspólnego wymaga uwzględnienia w podziale majątku tych składników istniejących i wchodzących w skład majątku wspólnego w chwili ustania wspólności majątkowej, zaś ich wartość określić według cen rynkowych z chwili podziału” (por. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2016 r., V CSK 289/15). Powoduje to, że okoliczności te muszą zostać ustalone przez sąd prowadzący postępowanie na skutek przeprowadzenia postępowania dowodowego (np. przesłuchania świadków, opinii biegłych).
I to w ramach tak prowadzonego postępowania – zazwyczaj – ustalenie wartości poszczególnych składników majątku, poczynionych nakładów, czy wartości pożytków jakie ten majątek przynosił wymaga powołania przez sąd biegłych poszczególnych specjalności, którzy wydają opinie co do wyżej wymienionych wartości, które następnie stają się podstawą do wydania orzeczenia przez sąd. Należy też pamiętać, że sporządzanie przedmiotowych opinii może wygenerować znaczne koszty postępowania, których obowiązek uiszczenia ostatecznie będzie spoczywał na stronach.
Wszystko to sprawia, że postępowanie to może być postępowaniem długotrwałym, co jest pochodną braku zgody małżonków, co do sposobu podziału majątku. Ostatecznie może okazać się też bardziej kosztowne niż dokonanie podziału majątku w drodze umowy. Decydując się na jeden ze wskazanych sposobów dokonania podziału majątku warto mieć to na uwadze.
