Orzeczenia w przedmiocie alimentów mają te cechę, że wynikający z nich obowiązek – stosownie do zmiany okoliczności – może ulec zmianie. Zgodnie z art. 138 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego”. Tym samym osoba zobowiązana (np. rodzic) może żądać obniżenia zasądzonych na rzecz uprawnionego (np. dziecka) alimentów.
Na czym polega wskazana wyżej zmiana stosunków? Przede wszystkim chodzi tu o porównanie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego w momencie wydania pierwszego orzeczenia w przedmiocie obowiązku alimentacyjnego oraz w chwili obecnej. Obniżenie tych potrzeb lub możliwości może wpłynąć na obniżenie zasądzonych uprzednio alimentów. Jednakże „usprawiedliwione potrzeby dziecka powinny być ocenione nie tylko na podstawie wieku, lecz również miejsca pobytu dziecka, jego środowiska, możliwości zarobkowych osób zobowiązanych do jego utrzymania oraz całego szeregu okoliczności każdego konkretnego wypadku. W szczególności pojęcia usprawiedliwionych potrzeb nie można odrywać od pojęcia zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Pojęcia te w praktyce pozostają we wzajemnej zależności i obie przesłanki wzajemne na siebie rzutują” (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1975 r., III CRN 72/75).
Z kolei „przez ustawowe określenie „możliwości zarobkowe i majątkowe” rozumieć należy nie tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane ze swojego majątku, lecz te zarobki i te dochody, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności i przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki oraz stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych” (por. Uchwała Pełnego Składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86). Przy ustalaniu możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego należy mieć też na względzie treść art. 136 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zgodnie z którym „Jeżeli w ciągu ostatnich trzech lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana, bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do jego utraty albo jeżeli zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne, nie uwzględnia się wynikłej stąd zmiany przy ustalaniu zakresu świadczeń alimentacyjnych”.
Żądanie obniżenia alimentów jest roszczeniem majątkowym, a co za tym idzie wniesiony do właściwego sądu pozew podlega stosownej opłacie stosunkowej.
Zawsze należy liczyć się także z tym, że w przypadku złożenia pozwu o obniżenie alimentów druga strona procesu może złożyć pozew wzajemny, którego treścią będzie podwyższenie dotychczasowych alimentów zasądzonych na dziecko. Roszczenia te pozostają ze sobą w niewątpliwym związku, a ocena danego stanu faktycznego, a co za tym idzie ocena tego, czy nastąpiła zmiana okoliczności należeć będzie zawsze do sądu orzekającego w sprawie. Ostatecznie może się więc okazać, że działanie mające na celu obniżenie alimentów (złożenie pozwu), spowodowało skutek odmienny od zamierzonego (podwyższenie alimentów).
