Kontraktacja (umowa kontraktacji) jest odrębną umową nazwaną uregulowaną w art. 613 – 626 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. Częściowo zawarta tam regulacja odsyła też do przepisów dotyczących umowy sprzedaży, która także została uregulowana w kodeksie cywilnym. Kontraktacja określana jest jako czynność prawna zobowiązująca, kauzalna, konsensualna, odpłatna i wzajemna (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2015 r., IV CSK 437/14). Zwieranie umów kontraktacji jest ściśle powiązane ze stosunkami panującymi w rolnictwie oraz z dziedziną jaką jest prawo rolne, m.in. z uwagi na przedmiot tej umowy oraz jedną ze stron stosunku kontraktacji, jakim jest producent rolny.
Kontraktacja (umowa kontraktacji) powinna zostać zawarta w formie pisemnej. Niedochowanie tej formy nie powoduje jednak nieważności umowy, ale może wywołać ograniczenia dowodowe w ewentualnym sporze sądowym jaki mógłby powstać między stronami tej umowy.
Stronami umowy kontraktacji (kontraktacja) są:
- producent rolny (przez którego rozumie się także grupę producentów rolnych, ich związek oraz spółdzielnię rolników);
- kontraktujący.
Kodeks cywilny nie zawiera definicji producenta rolnego. Przyjmuje się, że dany podmiot, aby być uznany za producenta rolnego musi prowadzić działalność rolniczą, wytwarzać i zbywać produkty rolne. Jak wskazuje się w orzecznictwie, definicję producenta rolnego zwartą w art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności można odnosić też do definicji producenta rolnego z art. 613 kodeksu cywilnego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 kwietnia 2014 r., I ACa 866/13). W kodeksie cywilnym brak także definicji legalnej kontraktującego. Uznaje się jednak, że kontraktującym może być zarówno osoba fizyczna, jak i prawna, a także jednostka organizacyjna wskazana w art. 331 kodeksu cywilnego. Kontraktujący zazwyczaj posiada status przedsiębiorcy, dopuszczalna jest jednak sytuacja, że będzie nim także konsument.
Sama umowa kontraktacji (kontraktacja) polega natomiast na zobowiązaniu się producenta rolnego do:
- wytworzenia oraz
- dostarczenia;
kontraktującemu produktów rolnych (w oznaczonej ilości i określonego rodzaju), a kontraktujący zobowiązuje się do:
- odebrania wyżej wymienionych produktów rolnych (w umówionym terminie);
- zapłacenia umówionej ceny;
- spełnienia określonych świadczeń dodatkowych (ale tylko jeśli przewiduje to zawarta z producentem rolnym umowa lub przepisy szczególne).
Co więcej, ilość produktów rolnych będąca przedmiotem umowy może zostać określona także poprzez wskazanie obszaru, z którego zostaną zebrane dane produkty rolne. Z obowiązku wytworzenia produktów rolnych przez producenta wynika też, że produkty te nie istnieją w chwili zawarcia umowy kontraktacji.
Z kolei przykładowy katalog świadczeń dodatkowych do jakich może zostać zobowiązany kontraktujący został wymieniony w art. 615 kodeksu cywilnego. Zalicza się do nich zobowiązanie się kontraktującego do udzielenia producentowi rolnemu: premii pieniężnych, premii rzeczowych, pomocy zootechnicznej i agrotechnicznej czy też zapewnienia producentowi rolnemu możności nabycia określonych środków produkcji i uzyskania pomocy finansowej. Kontrolujący posiada także uprawnienie do kontroli i nadzoru nad tym, jak umowa jest wykonywana przez producenta rolnego. Właśnie ta możliwość zapewnienia producentowi rolnemu przez kontraktującego świadczeń dodatkowych oraz obowiązek współdziałania stron w procesie produkcji (w tym uprawnienie do kontroli produkcji posiadane przez kontraktującego) bywa określana jaka główna cecha odróżniająca umowę kontraktacji (kontraktacja) od innych umów w obrocie towarami, takimi jak sprzedaż czy dostawa (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 lipca 2019 r., IV CSK 122/19).
W sytuacji, gdy umowa kontraktacji (kontraktacja) przewiduje wytworzenie produktów rolnych w gospodarstwie, które jest prowadzone wspólnie przez kilka osób to odpowiedzialność tych osób jest solidarna względem kontraktującego. Regułą jest też to, że świadczenie producenta rolnego winno być spełnione w miejscu wytworzenia produktów rolnych będących przedmiotem umowy. Strony w umowie mogą postanowić jednak inaczej. W przypadku, gdy przedmiot umowy kontraktacji (produkty rolne) jest podzielny, kontraktujący ma obowiązek przyjęcia od producenta rolnego także świadczenia częściowego. W tym przypadku strony także mogą w umowie postanowić inaczej. Jeżeli chodzi o wady fizyczne i prawne przedmiotu kontraktacji oraz środków produkcji dostarczonych przez kontraktującego producentowi rolnemu stosuje się do nich odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży. Z tą ważną różnicą, że kontraktującemu przysługuje uprawnienie do odstąpienia od umowy z powodu wad fizycznych przedmiotu kontraktacji tylko wtedy, gdy wady te są istotne.
W art. 622-623 kodeksu cywilnego uregulowano wzajemne prawa i obowiązki stron w sytuacji niemożności dostarczenia przez producenta rolnego kontraktującemu przedmiotu umowy z powodu okoliczności, za które żadna ze stron umowy odpowiedzialności nie ponosi. Z uwagi na przedmiot umowy (produkty rolne) charakterystyczny dla dziedziny takiej jak prawo rolne, zazwyczaj chodzi w tym wypadku o negatywny wpływ warunków pogodowych (atmosferycznych) na możliwość wykonania przez producenta rolnego umowy. W przepisach tych można nawet dopatrzyć się podwyższonego standardu ochrony producenta rolnego, względem kontraktującego. Wynikają one z możliwości jedynie korzystniejszego uregulowania przez strony w umowie sposobu zwrotu pobranych przez producenta kredytów i zaliczek niż przewiduje to reguła ogólna zawarta w art. 622 § 1 kodeksu cywilnego. Z kolei art. 623 kodeksu cywilnego łagodzi – w określonych sytuacjach – konsekwencje nawet zawinionego niedochowania obowiązków informacyjnych przez producenta rolnego w stosunku do kontraktującego.
Natomiast art. 624 kodeksu cywilnego reguluje kwestie przedawnienia wzajemnych roszczeń producenta rolnego i kontraktującego. Zgodnie z brzemieniem tego przepisu, przedawniają się one z upływem dwóch lat, licząc od dnia spełnienia świadczenia przez producenta rolnego. Gdy świadczenie spełnione nie było – termin dwuletni liczy się od dnia, w którym powinno być spełnione. W przypadku spełnienia świadczenia przez producenta rolnego częściami, powyższy termin jest liczony od dnia, w którym doszło do spełnienia ostatniego świadczenia częściowego.
adw. Karol Kowalik
stan prawny na dzień: 2 lipca 2023 r.
