Niewykonanie kary grzywny orzeczonej wyrokiem karnym może wiązać się dla skazanego z niekorzystnymi skutkami. Skutki te rozciągają się nie tylko na sferę majątkową skazanego (egzekucja komornicza), ale także mogą wpłynąć na jego sytuację na gruncie prawa karnego. Niewykonana grzywna może bowiem zostać zamieniona przez sąd na pracę społecznie użyteczną, a w określonych przypadkach także na zastępczą karę pozbawienia wolności. Niedoprowadzenie do powyższej sytuacji leży w interesie skazanego, w związku z czym powinien on podjąć odpowiednio wcześniej właściwe działania, choćby poprzez złożenie wniosku o rozłożenie grzywny na raty.
Wniosek o rozłożenie grzywny na raty składa się do właściwego sądu. Wniosek taki nie podlega osobnej opłacie. Warunkiem uwzględnienia wniosku jest wystąpienie okoliczności, w których natychmiastowe wykonanie grzywny pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki. Innymi słowy, sąd musi ocenić czy sytuacja finansowa skazanego uniemożliwia mu jednorazową zapłatę grzywny, ale jednocześnie pozwala na cykliczną, ratalną jej spłatę. Udowodnienie powyższych faktów spoczywa na skazanym. W szczególności to na skazanym spoczywa obowiązek przedstawienia stosownych dokumentów, tj. np. umów o pracę; umów zlecenia; orzeczeń na mocy których skazany jest zobowiązany do łożenia alimentów; dowodów potwierdzających posiadanie przez skazanego innych zobowiązań; potwierdzeń przelewów dokumentujących uiszczanie tych zobowiązań; dokumentacji medycznej, itp. Tym samym wniosek taki, aby mieć większą szansę powodzenia, nie powinien opierać się więc wyłącznie na samych twierdzeniach skazanego na temat sytuacji finansowej skazanego i jego rodziny, ale powinien zawierać dowody na poparcie tych twierdzeń. Wniosek taki może również zostać złożony przez ustanowionego przez skazanego obrońcę. Grzywna może zostać rozłożona na raty na czas nieprzekraczający jednego roku, licząc od dnia wydania pierwszego postanowienia w tym zakresie. Jedynie w wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie (zwłaszcza wówczas, gdy wysokość grzywny jest znaczna), można rozłożyć grzywnę na raty na okres do trzech lat. Jeżeli ujawnią się nowe lub poprzednio nieznane okoliczności, istotne dla rozstrzygnięcia, które uzasadniałby odwołanie rozłożenia grzywny na raty, sąd odwołuje to rozłożenie (np. skazany wprowadził sąd w błąd co do swoje sytuacji finansowej). Rozłożenie grzywny na raty może zostać także odwołane, gdy skazany nie zapłacił terminowo chociaż jednej raty, chyba że wykaże, iż nastąpiło to z przyczyn od niego niezależnych (ciężar dowodu spoczywa tu na skazanym). Zarówno na postanowienie w przedmiocie rozłożenia grzywny na raty, jak i na postanowienie w przedmiocie odwołania rozłożenia na raty przysługuje zażalenie.
Wiedząc o swojej trudnej sytuacji finansowej, rozsądnym jest skorzystanie przez osobę skazaną z możliwości złożenia wniosku o rozłożenie grzywny na raty. Niewskazana jest bierna postawa skazanego, która – w skrajnych przypadkach – może wiązać się nawet z koniecznością odbycia zastępczej kary pozbawienia wolności, co niewątpliwie będzie stanowić dla skazanego dolegliwość znacznie większą niż obowiązek uiszczenia grzywny.
adw. Karol Kowalik
stan prawny na dzień: 23 marca 2023 r.
