W postępowaniu cywilnym regułą jest składanie przez świadków zeznań ustanie. Świadek zaczyna od odpowiedzi na pytania przewodniczącego, co i z jakiego źródła wiadomo mu w sprawie, po czym sędziowie i strony (tym pełnomocnicy stron) mogą zadawać mu pytania dotyczące przedmiotu sprawy. Wyjątkiem od tej reguły jest przesłuchanie świadka na piśmie.
Możliwość taką przewiduje art. 2711 kodeksu postępowania cywilnego. Świadek składana zeznania na piśmie jeżeli sąd tak postanowi. Oznacza to, że decyzja w tym zakresie nie zależy od woli świadka, ale od decyzji sądu. Złożenie przez świadka zeznań na piśmie musi być poprzedzone wydaniem przez sąd postanowienia, z którego będzie wynikała ta forma złożenia zeznań przez świadka. Z kolei przyrzeczenie w takim wypadku świadek składa poprzez podpisanie tekstu przyrzeczenia. Słusznie zauważono w orzecznictwie, że pomimo braku wyraźnych przesłanek czy ograniczeń zastosowania tej formy przesłuchania to „(…) nie może być ku temu pełnej dowolności, np. wówczas gdy zeznania pisemne budzą wątpliwości lub szczególnie wówczas, gdy druga strona postępowania przedłożyła materiał dowodowy, który w uzasadniony sposób wskazuje na odmienne okoliczności, aniżeli te wynikające z zeznań pisemnych – wówczas należy rozważyć zasadność uzupełniającego przesłuchania strony bezpośrednio przez skład orzekający” (tak Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 28 kwietnia 2022 r., I ACa 676/21). Sąd zakreśla świadkowi konkretny termin na złożenie tekstu swojego zeznania na piśmie wraz z podpisanym przyrzeczeniem. Sąd powinien umożliwić stronom postępowania złożenie na piśmie pytań, które strony mają do świadka. Powinny one podlegać ocenie sądu, tak samo jak pytania zadawane przez strony na rozprawie, a następnie po ich pozytywnej weryfikacji powinny zostać również przesłane do świadka, a odpowiedzi na nie powinny zostać zawarte w złożonych zeznaniach. Warto mieć na względzie, że samodzielnie sporządzony przez świadka tekst i wysłany do sądu, którego sporządzenie nie zostało poprzedzone wydaniem przez sąd stosownego postanowienia o zastosowaniu pisemnej formy przesłuchania, nie może zostać uznany za zeznania świadka złożone na piśmie. Przesłuchanie świadka na piśmie ma też do siebie to, że do jego przeprowadzenia stosuje się odpowiednio przepisy art. 165 § 2, art. 274 § 1 i art. 276 kodeksu postępowania cywilnego. Dotyczą one zagadnień związanych z: zachowaniem przez świadka terminu na złożenie zeznań w przypadku wysłania ich pocztą, nieusprawiedliwionym niezłożeniem zeznań przez świadka oraz nieuzasadnioną odmową zeznań lub odmową złożenia przyrzeczenia.
Skorzystanie z możliwości przesłuchanie świadka na piśmie może w warunkach danej sprawy przyczynić się do usprawnienia postępowania. Może też ułatwić złożenie zeznań świadkowi, który np. przebywa na stałe w znacznej odległości od siedziby sądu i z uwagi na swój stan zdrowia miałby istotne trudności lub w ogóle nie mógłby stawić się w siedzibie sądu osobiście. W niektórych przypadkach, tak złożone zeznania mogą budzić jednak wątpliwości, co do samodzielności ich złożenia przez świadka (np. gdy zeznania na piśmie dwóch świadków mieszkających razem są tożsame treściowo, także w zakresie użytych przez świadków słów i zwrotów oraz kolejności ich pojawienia się w zeznaniach). Wydaje się więc, że stosowanie tej formy przesłuchania winno być wykorzystywane wyjątkowo i nie powinno być nadużywane, tak aby przede wszystkim doszło do wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy.
adw. Karol Kowalik
stan prawny na dzień: 22 marca 2023 r.
