Instytucja odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności została uregulowana w kodeksie karnym wykonawczym w art. 150 i nast. Jej celem jest zapewnienie osobie skazanej prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności niejako „odsunięcia w czasie” momentu kiedy osoba ta faktycznie zacznie ją wykonywać, tj. kiedy zostanie osadzona w zakładzie karnym. Możemy wyróżnić dwie grupy sytuacji kiedy wskazana instytucja znajdzie zastosowanie, tj. przypadki kiedy odroczenie jest obligatoryjne (sąd musi odroczyć wykonanie kary) oraz przypadki gdzie odroczenie jest fakultatywne (sąd może odroczyć wykonanie kary).
Z obligatoryjnym odroczeniem wykonania kary mamy do czynienia w sytuacji, gdy skazany cierpi na chorobę psychiczną lub inną ciężką chorobę uniemożliwiającą wykonywanie tej kary (art. 150 § 1 kodeksu karnego wykonawczego). Za ciężką chorobę uznaje się taki stan skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo (art. 150 § 1). Odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności w oparciu o te przesłanki następuje do czasu ustania przeszkody uniemożliwiającej wykonanie kary. Niewątpliwe niezbędne w tym wypadku jest zasięgnięcie opinii biegłych określonych specjalności (medycyna) celem ustalenia czy zachodzą przesłanki stanowiące podstawę do odroczenia wykonania kary z uwagi na stan zdrowia skazanego.
Fakultatywne odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności dotyczy dużo większej ilości przypadków, zaś katalog sytuacji jest znacznie bardziej „otwarty” niż w przypadku odroczenia obligatoryjnego.
Przede wszystkim sąd może odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności na okres do roku, jeżeli natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki. Co należy rozumieć przez zwrot „zbyt ciężkie skutki”, którym posługuje się ustawodawca w art. 151 § 1 kodeksu karnego wykonawczego? Niestety, nie istnieje w tym wypadku żaden zamknięty katalog przyczyn, które uzasadniałyby odroczenie wykonania kary na tej podstawie, a każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie. Tytułem przykładu można wskazać sytuację, gdy skazany cierpi na inną chorobę niż ta wskazana w art. 150 § 1 kodeksu karnego wykonawczego, jeżeli tylko skutki tej choroby są na tyle daleko idące, że „natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanego zbyt ciężkie skutki”.
Kolejna sytuacja, w której jest możliwe odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności dotyczy szczególnej kategorii podmiotów, tj. skazanej kobiety ciężarnej oraz osoby skazanej samotnie sprawującej opiekę nad dzieckiem. W stosunku do tych osób sąd może odroczyć wykonanie kary na okres do 3 lat po urodzeniu dziecka.
W przypadku niektórych kategorii skazanych sąd może odroczyć też wykonanie kary pozbawienia wolności w wymiarze do roku, jeżeli liczba osadzonych w zakładach karnych lub aresztach śledczych przekracza w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów.
Wniosek o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności należy złożyć do właściwego sądu. We wniosku należy wskazać na podstawy, które zdaniem skazanego uzasadniają odroczenie orzeczonej w stosunku do niego kary pozbawienia wolności. Wniosek taki podlega opłacie w wysokości 80 zł.
