Warunkiem dokonania podziału majątku wspólnego jest ustanie między stronami wspólności majątkowej małżeńskiej. Zazwyczaj wspólność ta ustaje na skutek rozwiązania małżeństwa przez rozwód lub na skutek orzeczenia między stronami separacji. Poza podziałem majątku małżeńskiego na drodze sądowej, istnieje także możliwość dokonania tego podziału w drodze stosownej umowy. Czy zawsze musi to być jednak podział majątku wspólnego u notariusza (tj. w postaci umowy zawartej w formie aktu notarialnego)?
Przede wszystkim, aby strony mogły dokonać podziału majątku w drodze umowy (w tym, aby był to podział majątku wspólnego u notariusza) muszą być zgodne co do wszystkich elementów tej umowy, tj. przede wszystkim co do składu, stanu i wartości majątku, w tym jego poszczególnych składników, jak również co do sposobu podziału majątku, wartości ewentualnych spłat i dopłat. Muszą być także zgodne co do tego czy w ramach zawieranej umowy będą także rozliczane inne roszczenia związane z majątkiem (np. roszczenia z tytułu nakładów, wydatków czy spłaconych długów) oraz ich wartości. Istotą dokonania podziału majątku w formie umowy jest wszak to, że strony osiągnęły porozumienie co do tego podziału i nie jest potrzebne „rozsądzenie” żadnego sporu między stronami w tej kwestii. Choć wydaje się to oczywiste, to mimo wszystko warto wspomnieć o tym, że jeżeli strony zdecydują się na zawarcie umowy w formie aktu notarialnego to także notariusz nie będzie „wskazywał” stronom w sposób je wiążący, która z nich ma rację w kwestiach spornych jakie wciąż mogą między nimi istnieć w zakresie podziału, który ma być dokonany (czego niestety strony nie zawsze mają świadomość chcąc wybrać ten sposób dokonania podziału).
Przepisy nie regulują w jakiej formie powinna zostać zawarta umowa o podział majątku wspólnego, co nie oznacza jednak, że strony tej umowy mogą zawrzeć ją w dowolnej formie. Forma ta będzie bowiem wynikała – pośrednio – z tego, jakie składniki wchodzą w skład majątku wspólnego (tj. ze szczególnych przepisów, które regulują formę czynności prawnych, której przedmiotem jest dany składnik). I tak, np. jeżeli przedmiotem podziału majątku wspólnego będzie nieruchomość czy spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu to umowa o podział majątku obejmująca te składniki musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego (i to pod rygorem nieważności czynności dokonanej bez zachowania wymaganej formy). Szczególną formę zbycia (choć nie formę aktu notarialnego) przewidziano też, np. dla udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 180 kodeksu spółek handlowych) czy przedsiębiorstwa (art. 751 kodeksu cywilnego). Szczególnej formy ustawodawca nie przewidział jednak, np. dla czynności zbycia ruchomości (a więc, np. samochodu, mebli czy innych przedmiotów urządzenia domowego). Wskazuje to, że nie zawsze umowny podział majątku wspólnego, musi to być podział majątku wspólnego u notariusza (tj. nie zawsze musi być dokonywany w formie aktu notarialnego).
Nadto należy zauważyć, że sądowy podział majątku powinien obejmować cały ten majątek, a jedynie z ważnych powodów może być ograniczony do jego części. Inaczej jest z umownym podziałem majątku. Ten może objąć cały majątek lub być ograniczony do jego części – w zależności od tego jaka jest wola stron w tym przedmiocie. Co do zasady, nic nie stoi więc na przeszkodzie, aby częściowo dokonać tego podziału w formie aktu notarialnego (w zakresie jakim jest to niezbędne z uwagi na rodzaj składników wchodzących w skład tego majątku), a częściowo dokonać tego, np. w zwykłej formie pisemnej czy w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (w zakresie składników, co do których nie przewidziano obowiązku zachowania formy aktu notarialnego). Przy redagowaniu treści umowy o podział majątku czy też negocjowaniu z drugą stroną warunków na jakich będzie ona zwarta, strona może skorzystać też z usług profesjonalisty, np. adwokata, który przy tego typu sprawach (z uwagi na stopień ich skomplikowania i złożoności) może pomóc stronie nawet wtedy, gdy sprawa nie toczy się przed sądem.
adw. Karol Kowalik
stan prawny na dzień: 8 kwietnia 2023 r.
