Przepisy Ustawy z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska (wraz z późniejszymi zmianami, Dz.U. z 2023 r. poz. 824 – u.i.o.ś.), do zadań Inspekcji Ochrony Środowiska (IOŚ) należy kontrola podmiotów korzystających ze środowiska, w rozumieniu Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (wraz z późniejszymi zmianami Dz.U. z 2022 r. poz. 2556).
Do organów Inspekcji Ochrony Środowiska należą:
- Główny Inspektor Ochrony Środowiska (GIOŚ);
- Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska (WIOŚ), będący wojewódzkim organem rządowej administracji zespolonej;
GIOŚ posiada status centralnego organu administracji rządowej, a nadzór nad jego działalnością sprawuje minister właściwy do spraw środowiska, Ministra Środowiska. Dodać należy, iż w rozumieniu art. 5 § 2 pkt 4 Kodeksu Postępowania Administracyjnego z dnia 14 czerwca 1960 roku (z późniejszymi zmianami Dz. U. z 2023 r. poz. 775 GIOŚ, jest również „ministrem”.
Zakres działań kontrolnych organów IOŚ obejmuje w szczególności: przestrzeganie przepisów ochrony środowiska, funkcjonowanie obiektów i instalacji chroniących środowisko przed zanieczyszczeniami, przestrzeganie decyzji ustalających warunki korzystania ze środowiska lub przepisów dotyczących obowiązków przedsiębiorców w gospodarowaniu niektórymi rodzajami odpadów. Zakres uprawnień organu kontrolującego jest niezwykle szeroki i ujęty w ustalonym katalogu w art. 2 ust. 1 pkt. 1-18 oraz ust. 1a-3 ww. ustawy. Ponadto organy zostały wyposażone w uprawnienia do ścigania przestępstw przeciwko środowisku na podstawie Kodeksu Karnego i wykroczeń ujętych w Kodeksie Wykroczeń, w tym możliwość wszczynania i wspierania ścigania.
Przepisy umożliwiają inspektorom środowiska ingerencję w kontrole bez uprzedniego powiadamiania o swoich zamiarach, a także inne czynności poza procedurami kontrolnymi, z wykorzystaniem środków prawnych i technicznych do prowadzenia postępowań administracyjnych, m.in. obserwację i rejestrację przy użyciu środków technicznych.
Do zadań własnych IOŚ należy: kontrola podmiotów korzystających ze środowiska. Uprawnienia kontrolne dotyczą nie tylko przestrzegania przepisów ochrony środowiska i zapisów zawartych w decyzjach środowiskowych (duś), ale również magazynowania odpadów, monitoringu wizyjnego oraz dokumentacji elektronicznej w bazie BDO.
Kontrole mogą być bardzo szczegółowe i wieloaspektowe. Od 2018 roku w Polsce powstały nowe jednostki laboratoryjne badawcze, których zadaniem jest sprawdzanie jakości, składu i pochodzenia odpadów. Zwiększa się także liczba inspektorów przeprowadzających kontrole na miejscu w zakresie gospodarki odpadami. Działania te służą ułatwieniu prowadzenia planowych i pozaplanowych, czyli zapowiedzianych i niezapowiedzianych, postępowań kontrolnych w systemie 24 godzinnym przez 7 dni w tygodniu. Kontrole planowane uwzględniają konieczność zapewnienia systematycznej oceny zagrożeń życia, zdrowia i środowiska ludzi, w szczególności wynikających z działalności podmiotów korzystających ze środowiska, i jest określone w planach kontroli. Kontrole pozaplanowe przeprowadza się na wniosek organów lub jednostek administracji publicznej, jeżeli przepisy szczególne przewidują możliwość składania takich wniosków, a także kontrole interwencyjne (art. 9 ust. 1b u.i.o.ś.).
Inspektorzy przeprowadzają kontrole regularne na podstawie zawiadomień i planów kontroli, a także kontrole nieregularne, głównie na wniosek organów administracji publicznej oraz jako interwencje. W ramach kontroli inspektor jest uprawniony m.in. do:
- wejścia wraz z niezbędnym sprzętem na teren zakładu;
- prowadzenia pomiarów lub badań;
- oceny sposobu eksploatacji instalacji i urządzeń;
- oceny sposobu wykonywania pomiarów emisji, ilości pobranej wody oraz odprowadzanych ścieków;
- żądania przedłożenia pisemnych lub ustnych informacji bądź dokumentacji;
- przesłuchiwania osób w celu ustalenia stanu faktycznego;
Wszystkie działania podejmowane w ramach kontroli mogą być rejestrowane, a kontrola poprzedzona jest okazaniem legitymacji służbowej przez funkcjonariusza.
Organy sprawdzają oznakowanie działów i odpadów odpowiednimi kodami oraz sprawdzają czy lokalizacja odpadów jest zgodna z decyzjami uzyskanymi przez zakład. Inspektorzy mają także za zadanie sprawdzać przestrzeganie środowiskowych warunków stosowania, a także zakres, częstotliwość i sposób pomiaru emisji oraz ich wpływu na środowisko. Ponadto kontrole dotyczą także prowadzenia działalności gospodarczej, w tym punktów odbioru odpadów, umów dzierżawy gruntów itp.
Przejście kontroli, właściwe podejście do organu kontrolnego, znajomość swoich praw i obowiązków mogą okazać się kluczowe do pozytywnego przebiegu kontroli i jej wyników. Inspekcja Ochrony Środowiska, kontrola przedsiębiorców, zakładów przetwarzania odpadów w kontekście przepisów dotyczących ochrony środowiska czy gospodarki odpadami, mogą okazać się kluczowe zarówno pod względem finansowym, jak i w odniesieniu do wpływu na środowisko.
Działania kontrolne organów polegają na wykorzystaniu systemów wizyjnych do kontroli miejsca składowania lub unieszkodliwiania odpadów. Zastosowaniu systemu kontroli wizyjnej w czasie rzeczywistym podlegają m.in. zakładu przetwarzania odpadów. Po zainicjowaniu kontroli indywidualnej organ uzyskuje dostęp do zarejestrowanych obrazów miejsca kontroli w czasie rzeczywistym za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. W związku z powyższym organ kontrolny ma prawo otrzymać hasła oraz zalogować się do systemu informatycznego monitorowania składowisk odpadów. Powyższe zezwolenia dotyczą przetwarzania odpadów palnych takich jak papier i tektura, tekstylia, drewno, tworzywa sztuczne, odpady wielomateriałowe czy odpady komunalne.
Tylko w drodze niezapowiedzianych, osobistych inspekcji przedsiębiorstw przez inspektorów IOŚ, zarówno planowych, jak i interwencyjnych, władze mogą wykorzystać posiadane hasła i loginy do systemów teleinformatycznych do monitorowania miejsc składowania materiałów palnych (na podstawie art. 25 ust. 6f ustawy o odpadach). Należy także mieć na uwadze, że przykładowo przedmiotem kontroli interwencyjnej IOŚ w zakresie gospodarki odpadami mogą być nie tylko zagadnienia związane z prowadzeniem procesów składowania odpadów, ale także inne obszary związane z gospodarką odpadami, dla których IOŚ nie może zapewnić ciągłego wglądu w swoje działania.
W odniesieniu do powyższego, kontrolowany przez IOŚ przedsiębiorca musi także pamiętać, że uniemożliwienie organowi IOŚ przeprowadzenia kontroli albo utrudnianie działań organu podlega karze pieniężnej w wysokości od 10 tys. do 100 tys. zł, wymierzanej przez organ IOŚ, zawsze w drodze, zaskarżalnej, decyzji administracyjnej.
adw. Piotr Pajewski
stan prawny na dzień: 30 sierpnia 2023 r.
