Postępowanie w sprawie o rozwód inicjuje jeden z małżonków (powód), poprzez złożenie do właściwego sądu okręgowego pozwu o rozwód. Co za tym idzie, postępowanie to nigdy nie jest wszczynane z urzędu. Właściwym sądem okręgowym w sprawie o rozwód jest sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda (art. 41 kodeksu postępowania cywilnego). Następnie odpis, tak złożonego przez jednego małżonka pozwu o rozwód (powoda) jest przesyłany przez sąd do drugiego z nich (pozwanego). W dalszej kolejności, pozwany ma co najmniej dwa tygodnie na odpowiedź na pozew o rozwód – zostaje bowiem wezwany do złożenia tego pisma w wyznaczonym terminie, który nie może być krótszy niż dwa tygodnie.
Odpowiedź na pozew o rozwód jest wnoszona przez pozwanego w dwóch egzemplarzach do sądu, przed którym toczy się postępowanie o rozwód i winna ona spełniać wszystkie wymogi pisma procesowego. W dużej mierze treść tego pisma jest jednak determinowana przez treść samego pozwu, a przede wszystkim przez rodzaj zawartych w pozwie o rozwód żądań. W odpowiedzi na pozew pozwany winien więc odnieść się do żądań, twierdzeń, wniosków strony powodowej zawartej w pozwie (które z nich przyznaje, a które kwestionuje, w tym wyszczególnić fakty którym zaprzecza), a także do złożonych przez stronę powodową wniosków dowodowych. Powinien też podnieść swoje własne twierdzenia, żądania i wnioski, a także przytoczyć dowody na ich poparcie oraz dowody na odparcie żądań, twierdzeń i wniosków strony przeciwnej. W pierwszej kolejności pozwany winien więc odnieść się do tego, czy zgadza się z samym żądaniem orzeczenia rozwodu (tj. czy jego zdaniem w sprawie orzeczenie rozwodu jest zasadne). Jeżeli tak, powinien następnie wskazać czy żąda orzeczenia rozwodu z winy któregokolwiek z małżonków czy też chce, aby sąd odstąpił od orzekania o winie w rozpadzie pożycia małżeńskiego. Warto mieć na względzie, że odstąpienie przez sąd od orzekania o winie wymaga zgodnego stanowiska stron w tym przedmiocie. Nadto, zajęcie stanowiska, w którym strona pozwana żąda orzeczenia rozwodu „z winy obojga małżonków” wiąże się z przyznaniem przez pozwanego jego własnej winy w rozpadzie pożycia, ale jednocześnie nie zwalnia go z udowodnienia winy stronie powodowej, jeżeli ta swojej winie zaprzecza. Jeżeli strona powodowa żąda zasądzenia alimentów na swoją rzecz („alimenty na małżonka”) strona pozwana także powinna odnieść się do tego czy takie żądanie uznaje – w całości lub w części (jeśli tak, to w jakiej kwocie) lub wnieść o oddalenie powództwa w zakresie tego żądania w całości (jeżeli uważa, że żądanie to jest niezasadne). Jeżeli strony posiadają wspólne małoletnie dzieci odpowiedź na pozew o rozwód powinna zawierać również stanowisko co do rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej nad tymi dziećmi (np. czy któryś z małżonków ma zostać pozbawiony władzy rodzicielskiej lub władza ta ma być mu ograniczona, a jeżeli tak to w jaki sposób) oraz co do ustalenia miejsca pobytu tych dzieci. Jeżeli żąda tego jeden z małżonków sąd orzekający musi także rozstrzygnąć kwestię kontaktów rodzica z dziećmi, który na stałe z nimi nie zamieszkuje (tj. kiedy dokładnie rodzic ten będzie widywał się z dziećmi i na jakich zasadach będą odbywały się te spotkania). Jedynie na zgodny wniosek stron sąd nie orzekać o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Z tego względu odpowiedź na pozew o rozwód musi także zawierać stanowisko pozwanego co do kwestii tych kontaktów. W sprawie mogą pojawić się także zagadnienia związane z tzw. „opieką naprzemienną”, do których także trzeba się odnieść. W odpowiedzi na pozew o rozwód nie może zabraknąć również stanowiska pozwanego w zakresie tego, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka („alimenty na dzieci”). Może też zajść konieczność odniesienia się w odpowiedzi na pozew do kwestii dotyczących lokalu mieszkalnego małżonków (art. 58 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) lub podziału majątku (art. 58 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Jeżeli pozew o rozwód zwiera wniosek o zabezpieczenie (np. alimentów lub kontaktów z dziećmi) w interesie strony pozwanej także jest wypowiedzenie się co do tych kwestii (często wiąże się to z wyznaczeniem przez sąd, krótszego 7-dniowego terminu na odniesienie się tylko co do samego wniosku o zabezpieczenie oraz nie krótszego niż 14 dni terminu na złożenie odpowiedzi na pozew). Odpowiedź na pozew o rozwód może zawierać też własny wniosek o udzielenie zabezpieczenia złożony przez stronę pozwaną. Niezależnie od podnoszonych w odpowiedzi na pozew żądań oraz twierdzeń własnych i odniesienia się do twierdzeń podniesionych przez stronę powodową odpowiedź na pozew o rozwód – co już sygnalizowano – winna zwierać własne wnioski dowodowe składane przez stronę pozwaną. Dowodami takimi mogą być, np. dokumenty dołączone do odpowiedzi na pozew, wnioski o zwrócenie się przez sąd do określonych podmiotów o nadesłanie dokumentów czy przesłuchanie wskazanych świadków. We wniosku o przeprowadzenie dowodu strona jest obowiązana oznaczyć dowód w sposób umożliwiający przeprowadzenie go (np. w przypadku świadka wskazać jego imię, nazwisko i adres) oraz wyszczególnić fakty, które mają zostać wykazane tym dowodem.
Powyższe rozważania wskazują, że odpowiedź na pozew o rozwód – w wielu sprawach – może być pismem, które będzie zawierać szereg żądań, twierdzeń, wniosków, w tym wniosków dowodowych. Tym samym może charakteryzować się znacznym stopniem skomplikowania i złożoności (także z uwagi na obszerny stan faktyczny w sprawie). Strona pozwana może sporządzić odpowiedź na pozew o rozwód samodzielnie, może też w sprawie ustanowić profesjonalnego pełnomocnika, w postaci chociażby adwokata, który sporządzi to pismo w jej imieniu, reprezentując ją w sprawie o rozwód.
adw. Karol Kowalik
stan prawny na dzień: 6 kwietnia 2023 r.
