Zatarcie skazania jest instytucją prawa karnego polegającą na tym, że osoba skazana za przestępstwo, po upływie określonego czasu, jest traktowana jak osoba niekarana, tj. skazanie takie uważa się za niebyłe, a wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych (art. 106 kodeksu karnego), a więc zatarcie skazania jest pewnego rodzaju „fikcją prawną”. Jak słusznie zauważano jednak w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2020 r., I KS 13/20 zatarcie skazania nie oznacza „anulowania treści” zapadłego wcześniej wyroku, tj. „(…) wyeliminowania go z mocą wsteczną z porządku prawnego jako w ogóle niewydanego i nie niweluje też całkowicie wszystkich skutków skazania, bowiem skazany nie odzyskuje wszystkich utraconych np. praw, urzędów, orderów czy też odznaczeń. Skazanie jest bowiem uważane za niebyłe, ale dopiero z chwilą jego zatarcia i od tego momentu dopiero funkcjonuje fikcja prawna i od tej też chwili nie może wywoływać żadnych negatywnych skutków prawnych dla skazanego”. Kiedy więc następuje zatarcie skazania?
Okresy, jakie muszą upłynąć, aby doszło do zatarcia skazania zostały szczegółowo opisane w art. 107 kodeksu karnego. W razie skazania na karę pozbawienia wolności wymienioną w art. 32 pkt 3 kodeksu karnego (terminową karę pozbawienia wolności) lub karę 25 lat pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. W przypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności, wyżej wymieniony, 10-letni okres, jest liczony – co oczywiste – od daty uznania tej kary za wykonaną, jej darowania albo od przedawnienia jej wykonania. W przypadku karny ograniczenia wolności zatarcie skazania następuje z mocy prawa po upływie 3-lat, a w przypadku kary grzywy po upływie 1 roku, licząc od wykonania kary, jej darowania albo od przedawnienia jej wykonania. Z kolei w sytuacji odstąpienia od wymierzenia kary, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia w tym przedmiocie. Jednakże, jeżeli w stosunku do skazanego orzeczono środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykonania. Zatarcie skazania nie może nastąpić również przed wykonaniem środka zabezpieczającego. Szczególne regulacje dotyczące zatarcia skazania ustawodawca przewidział dla sytuacji, w której warunkowo zawieszono wobec sprawcy orzeczoną w stosunku do niego karę (art. 76 kodeksu karnego). Co istotne, nie wszystkie skazania podlegają zatarciu. Ustawodawca wyłączył spod zastosowania tej instytucji sprawców skazanych za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15, a sprawcę skazano na karę bezwzględnego pozbawienia wolności (art. 106a kodeksu karnego). Sytuacja skazanego w kwestii zatarcia skazania znacznie komplikuje się też, gdy został on skazany za dwa lub więcej przestępstw nie pozostających w zbiegu, jak i wtedy gdy skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem, okresu wymaganego do zatarcia skazania popełnił kolejne przestępstwo. Wtedy bowiem dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.
Istnieje także możliwość „skrócenia” okresu po jakim dojdzie do zatarcia skazania w stosunku do sprawców skazanych na niektóre kary. Przypadek ten dotyczy sprawców skazanych na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą lat 3. Sąd może w stosunku do takie skazanego zarządzić zatarcie skazania już po upływie 5 lat (licząc od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania), jeżeli skazany przestrzegał porządku prawnego w tym okresie. Zatarcie skazania następuje wtedy na wniosek skazanego składany do właściwego sądu. Sąd orzeka w tej sprawie postanowieniem, na które przysługuje zażalenie. Wniosek taki może złożyć skazany samodzielnie, jak i ze pośrednictwem ustanowionego przez skazanego obrońcy.
adw. Karol Kowalik
stan prawny na dzień: 15 kwietnia 2023 r.
