Obowiązkowe ubezpieczenie rolników – prawo rolne

1. ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC) rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego (ubezpieczenie OC rolników);
2. ubezpieczenie budynku wchodzącego w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych (ubezpieczenie budynków rolniczych).

Kwestie dotyczące wyżej wskazanych ubezpieczeń zostały uregulowane przede wszystkim w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych z dnia 22 maja 2003 r. (tj. z dnia 16 września 2022 r. – Dz.U. z 2022 r. poz. 2277). Chcąc jednak kompleksowo rozważać problematykę odpowiedzialności za dane zdarzenie ubezpieczeniowe oraz wynikające z niego konsekwencje, trzeba sięgać także do innych ustaw, w tym np. do ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tj. z dnia 9 czerwca 2022 r. – Dz.U. z 2022 r. poz. 1360). Obowiązkowe ubezpieczenia rolników – jak wskazuje sama nazwa – charakteryzuje ich obligatoryjny charakter, tj. rolnik nie ma możliwości zrezygnowania z ich zawarcia, a co najwyżej może wybrać podmiot, z którym zawrze umowę ubezpieczenia. Obowiązek zawarcia ubezpieczenia obowiązkowego przez dany podmiot musi wynikać z ustawy lub ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej (art. 3 ustawy). Zakres obowiązkowych ubezpieczeń rolników został natomiast wyodrębniony z uwagi na ich przedmiot, charakterystyczny dla dziedziny jaką jest prawo rolne.

Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, w art. 2 ustawy wprowadza szereg definicji legalnych pojęć użytych w tej ustawie. I tak, np. zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 12 ustawy, użyte w ustawie określenie „rolnik” oznacza „osobę fizyczną, w której posiadaniu lub współposiadaniu jest gospodarstwo rolne”. Natomiast „gospodarstwo rolne” to „obszar użytków rolnych, gruntów pod stawami oraz sklasyfikowanych jako użytki rolne gruntów pod zabudowaniami, przekraczający łącznie powierzchnię 1,0 ha, jeżeli podlega on w całości lub części opodatkowaniu podatkiem rolnym, a także obszar takich użytków i gruntów, niezależnie od jego powierzchni, jeżeli jest prowadzona na nim produkcja rolna, stanowiąca dział specjalny w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych” (art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy).

Ubezpieczenie OC  rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego zostało uregulowane w art. 44 – 58 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych. Umowę tę zawiera się na okres 12 miesięcy. Brak powiadomienia na piśmie zakładu ubezpieczeń o wypowiedzeniu dotychczas zawartej umowy najpóźniej na jeden dzień przed upływem wyżej wymienionego okresu, oznacza „automatyczne” zawarcie kolejnej umowy ubezpieczenia na następny okres 12-miesięczny. Od tej zasady przewidziano jednak wyjątki opisane w art. 46 ust. 2 ustawy. W przypadku zawarcia umowy ubezpieczenia w przedmiotowym trybie na zakładzie ubezpieczeń ciąży także obowiązek potwierdzenia rolnikowi tak zawartej umowy oraz ciąży szereg obowiązków informacyjnych w stosunku do rolnika.

Kiedy powstaje obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia OC rolników? Obowiązek ten powstaje w dniu objęcia w posiadanie gospodarstwa rolnego. Jednocześnie prawa i obowiązki rolnika wynikające z tej umowy przechodzą na nowego posiadacza gospodarstwa rolnego, jeżeli to przejście posiadania nastąpiło już po zawarciu umowy ubezpieczenia (choć istnieje wyjątek od tej reguły). W przypadku zmiany posiadania gospodarstwa rolnego, to na rolniku dotychczas posiadającym to gospodarstwo rolne ciąży obowiązek powiadomienia zakładu ubezpieczeń (na piśmie, w ciągu 14 dni od dnia zmiany posiadania) o tym, że nastąpiła zmiana posiadania oraz wskazania zakładowi danych osoby obejmującej gospodarstwo rolne w posiadanie (wyjątkiem jest zmiana posiadania na skutek śmierci dotychczasowego posiadacza). Zaniechanie tego obowiązku przez rolnika może spowodować negatywne konsekwencje w zakresie zapłaty składki (art. 48 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych). Z kolei w art. 49 ustawy uregulowano przypadki kiedy dochodzi do rozwiązania umowy ubezpieczenia.

Ubezpieczenie OC rolników obejmuje swym zakresem rolnika, osobę pozostającą z nim we wspólnym gospodarstwie domowym lub pracującą w gospodarstwie rolnym tego rolnika, jeżeli osoby te są obowiązane do odszkodowania za wyrządzoną szkodę w związku z posiadaniem przez rolnika tego gospodarstwa rolnego. Ewentualnie, szkoda ta może powstać również w związku z ruchem pojazdów wolnobieżnych w rozumieniu przepisów prawa o ruchu drogowym, będących w posiadaniu rolników posiadających gospodarstwo rolne i użytkowanych w związku z posiadaniem tego gospodarstwa rolnego. W każdym jednak wypadku, szkoda ta musi być następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia bądź też utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia. Zakład ubezpieczeń nie odpowiada jednak ze szkody szczegółowo wymienione w art. 53 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych (np. polegające na zanieczyszczeniu lub skażeniu środowiska).

Ubezpieczenie budynku wchodzącego w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych zostało natomiast uregulowane w art. 59 – 76 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych. Przepisy dotyczące tej umowy są zbliżone treścią do przepisów regulujących ubezpieczenie OC rolników. Umowę tę także zobowiązany jest zawrzeć rolnik, jednak obowiązek jej zawarcia powstaje z dniem pokrycia budynku dachem (z wyłączeniem wskazanym w art. 72 ustawy).

Umowa zwierana jest na okres 12 miesięcy. Kwestie związane z „automatycznym” przedłużeniem tej umowy na kolejny okres zostały uregulowane w art. 62 ustawy, natomiast zagadnienia dotyczące przejścia praw i obowiązków z tej umowy oraz obowiązków powiadomienia o przejściu posiadania gospodarstwa rolnego, w skład którego wchodzą budynki – w art. 63-64 ustawy. Do rozwiązania umowy dochodzi natomiast w przypadkach opisanych w art. 65 ustawy. Dany budynek może zostać też wyłączony z ubezpieczenia, jeżeli w czasie trwania umowy ubezpieczenia przestał on spełniać warunki wymagane do objęcia go tym ubezpieczeniem (tj. przestał mieścić się w zakresie definicji z art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy).

Kiedy przysługuje odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia budynków rolniczych? Odszkodowanie to przysługuje za szkody powstałe w budynkach na skutek zdarzeń losowych w postaci: ognia, huraganu, powodzi, podtopienia, deszczu nawalnego, gradu, opadów śniegu, uderzenia pioruna, eksplozji, obsunięcia się ziemi, tąpnięcia, lawiny lub upadku statku powietrznego. Definicje szkody powstałych na skutek każdego z wyżej wymienionych zdarzeń zostały szczegółowo uregulowane w art. 67 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych. Zakład ubezpieczeń nie odpowiada jednak ze szkody szczegółowo wymienione w art. 73 ustawy (np. powstałe wskutek trzęsienia ziemi).

adw. Karol Kowalik

stan prawny na dzień: 13 sierpnia 2023 r.