Dział X, rozdział I ustawy o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 roku (tj. z dnia 3 marca 2022 r. Dz.U. z 2022 r. poz. 699) zawiera szereg przepisów natury karnej związanych z odpowiedzialnością za niewłaściwą gospodarkę odpadami. To w jaki sposób należy gospodarować odpadami by nie narazić się na poważne konsekwencje na gruncie prawa karnego wskazuję nam art. 16 cytowanej ustawy. Przepis ten zawiera nakaz jak prowadzić gospodarkę odpadami w sposób zapewniający właściwą ochronę życia i zdrowia ludzi i środowiska.
Przez gospodarkę odpadami należy rozumieć wytwarzanie odpadów i gospodarowanie odpadami. Wchodzące w skład gospodarki odpadami gospodarowanie nimi winno się interpretować jako zbieranie, transport, przetwarzanie odpadów połączone z właściwym nadzorem nad tego typu działaniami, ale także należy rozumieć poprzez późniejszy sposób postępowania z miejscami, w których unieszkodliwiania się odpady, a także wszelkie działania, które są wykonywane w charakterze sprzedawcy odpadów lub pośrednika w obrocie odpadami
Powołując się na przytoczony przepis należy zwrócić uwagę, iż wyliczenie umieszczone w przepisie nakazów tworzy katalog otwarty, dlatego wskazane w przepisie nakazy są tak naprawdę głównymi wytycznymi postępowania. Sposób redakcji przepisu pokazuje skalę problemu i konieczność zwracania uwagi na szerokie spektrum owych zaleceń. Przywołane nakazy skupiają się na podkreśleniu i zasygnalizowaniu, iż gospodarka odpadami nie może:
- powodować zagrożenia dla wody, powietrza, gleby, roślin lub zwierząt;
- powodować uciążliwości przez hałas lub zapach;
- wywoływać niekorzystnych skutków dla terenów wiejskich lub miejsc o szczególnym znaczeniu, w tym kulturowym i przyrodniczym.
Wymienione, główne nakazy, pokazują topień trudności w interpretacji różnego rodzaju zdarzeń czy działań, które mogą naruszyć nakazy właściwej gospodarki odpadami. Sam fakt stworzenia przez ustawodawcę przepisów karnych, gdzie karą jest m.in. kara aresztu, unaocznia jak bardzo poważnie traktuje się kwestię właściwej gospodarki odpadami i ochrony środowiska. Spodziewać należy się, iż przepisy karne w ustawie o odpadach będą ewoluować i zmieniać się systematycznie do zmian w sferze podejścia do ochrony środowiska oraz rozwojem technologii oraz poszerzaniem wiedzy w tej materii.
Orzekanie w sprawach, o których mowa w art. 171 – 192 ustawy o odpadach następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. z 2021 r. poz. 457, 1005, 1595, 2328 i n).
Penalizowane są m.in:
- działalność poza dopuszczonym obszarem, gdzie dobrem chronionym jest środowisko, opisana w art. 172 przytoczonej ustawy, mówiącym o komunalnych osadach ściekowych oraz odpadach medycznych i zakaźnych weterynaryjnych:
- komunalne osady ściekowe mogą być stosowane, to znaczy rozprowadzane na powierzchni ziemi lub wprowadzane do gleby, co do zasady, na obszarze tego województwa, na którym zostały wytworzone. Zakazane jest ich stosowanie poza obszarem województwa, na którym zostały wytworzone, a także ch przywóz w celu stosowania na teren innego województwa.
- zakaźne odpady medyczne i weterynaryjne mogą być unieszkodliwiane, co do zasady, na obszarze tego województwa, na którym zostały wytworzone. Zakaz nałożony jest na unieszkodliwianie tych odpadów poza obszarem województwa, na którym zostały wytworzone, zakaz ich przewozu celem unieszkodliwienia w innym województwie
- bezprawne postepowanie z odpadami, gdzie dobrem chroniony jest bezpieczeństwo życia i zdrowia ludzi, a także środowisko, mówi o tym art. 176 przytoczonej ustawy.
Każdy kto posiada odpady zobowiązany jest do postępowania z nimi w sposób zgodny z zasadami gospodarowania odpadami określonymi w Dziale II cytowanej ustawy, w tym m.in. do prowadzenia procesów przetwarzania odpadów w taki sposób, aby procesy te oraz powstające w ich wyniku odpady nie stwarzały zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi oraz dla środowiska.
Należy pamiętać, że od strony podmiotowej, zgodnie z art. 5 Kodeksu Wykroczeń, sprawca ponosi odpowiedzialność zarówno za umyślne, jak i nieumyślne popełnienie opisanego czynu.
Już przytoczone powyżej przykłady odpowiedzialności karnej za niewłaściwą gospodarkę odpadami, jak i gospodarowanie nimi, pokazuje, iż jest to problem złożony i wiele podmiotów może mieć problem z właściwą analizą swoich działań czy sposobu postepowania z odpadami. Dlatego też odpowiedzialność karna w gospodarce nieruchomościami jest tematem trudnym i wymagającym dokładnej analizy tak by nie naruszać przepisów ustawy o odpadach oraz nie wpływać negatywnie na środowisko czy życie i zdrowie człowieka. W przypadku poddaniu kontroli odnośnie właściwej sfery dla danego podmiotu, gospodarki odpadami, należy dysponować właściwą dokumentację zgodną z obowiązującymi przepisami i uczestniczyć możliwie aktywnie z organem kontrolującym, by móc mieć później realne szanse na obroną czy to w sprawie z odpowiedzialnością karną czy też w sferze administracyjnej.
- Należy przytoczyć te obszary, na które również należy zwracać uwagę, a które są penalizowane przez ustawę, tj.
- bezprawne zbieranie odpadów;
- gospodarowanie odpadami niezgodne z informacjami zgłoszonymi do rejestru;
- niezłożenie wniosku o wpis do właściwego rejestru;
- nieprowadzenie ewidencji odpadów;
- nieskładanie wymaganych sprawozdań;
- odzysk, spalanie PCB (odporne chemicznie substancje, które nie ulegają spalaniu i słabo przewodzą prąd);
- mieszanie olejów odpadowych;
- bezprawne stosowanie komunalnych osadów ściekowych;
- odzysk odpadów medycznych, weterynaryjnych;
- nieprzechowywanie wyników przeprowadzanych badań;
- lokowanie odpadów na dnie morza;
W razie popełnienia opisanego wykroczenia ustawa przewiduje karę aresztu, trwającej najkrócej 5 dni, a maksymalnie 30 dni, wymierza się ją w dniach, albo karę grzywny, którą wymierza się w wysokości od 20 do 5000 zł.
Zwrócić należy uwagę na to, że odpowiedzialność karna jest tylko częścią ponoszonej odpowiedzialności, gdyż niewłaściwa gospodarka odpadami wiąże się także z bardzo wysokimi pieniężnymi karami administracyjnymi, które mieszczą się w granicach od 1000 do 1 000 000 zł.
adw. Piotr Pajewski
stan prawny na dzień: 18 lipca 2023 r.
